Vitamine D: een overzicht
23-08-2024
Vitamine D: vormen en fysiologie
Vitamine D (cholecalciferol) is een vetoplosbaar vitamine (cholesterolachtige structuur) die vooral gevormd wordt uit precursors in de huid onder invloed van UV-straling en ook (in mindere mate) rechtstreeks afkomstig is uit de voeding (bv. visolie, lever, eidooier). Vitamine D wordt in het lichaam verder omgezet eerst door de lever naar 25-OH vitamine D en vervolgens door de nieren in 1,25 (OH)2 vitamine D, de actieve metaboliet (Figuur 1).
Figuur 1: de meest belangrijke vitamine D metabolieten en hun metabolisme in het lichaam (aangepast uit Tietz textbook of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics, 6th edition (2018)).
Vitamine D is levensnoodzakelijk voor de calcium en fosfaathomeostase in het bloed. Bij tekort ontstaat rachitis bij kinderen en osteomalacie/osteoporose bij volwassenen. Daarnaast is vitamine D gelinkt aan:
- Immuniteit: meer infecties (vooral respiratoir) bij vitamine D deficiënte personen
- Kankermortaliteit: hogere kankermortaliteit bij vitamine D deficiëntie (vooral bij virus-gerelateerde kankers)
Auto-immuunziekten: relatie tussen (lage) vitamine D en (meer) optreden van psoriasis, diabetes type 1, multiple sclerose,… - Cardiovasculaire gezondheid: inverse relatie tussen myocardinfarct incidentie en vitamine D spiegels
- Diabetes type 2: inverse relatie tussen kans op DM2 en vitamine D spiegel
En uiteindelijk zelfs aan mortaliteit ten gevolge van eender welke oorzaak (zgn. “all-cause mortality”). (Holick MF. Vitamin D: extraskeletal health. Endocrinol Metab Clin North Am. 2010;39(2))
Wie testen?
Volgens de Endocrine Society clinical practice guideline (2011) en de UK National Osteoporosis guidelines (2021) wordt bepaling van 25-OH vitamine D aangeraden bij personen die klinische tekens vertonen en/of bepaalde risicofactoren hebben voor de ontwikkeling van vitamine D deficiëntie (Tabel 1).
* Bij ernstige CKD kan het soms aangewezen zijn om de actieve metaboliet (1,25 (OH)2 vitamine D) te meten in samenspraak met de nefroloog.
Correctie voor lichaamsgewicht
Vitamine D is vetoplosbaar en wordt hierdoor in het lichaam verdeeld over het vetweefsel. Dit zorgt ervoor dat bij obesitas er typisch lagere vitamine D concentraties in het bloed worden gezien, ook al is de totale hoeveelheid vitamine D soms wel adequaat (Figuur 2, links). Bij Labo Maenhout bieden we - als enige labo in België – de optie om bij de bepaling van de vitamine D concentratie, een correctie voor lichaamsgewicht te laten uitvoeren. Dit kan via een digitale Cyberlab aanvraag (Figuur 2, rechts).
Figuur 2. Links: gemeten 25-OH vitamine D waarde per lichaamsgewicht, bij een gecorrigeerde waarde van 26.3 ng/L. Midden: variatie van de mediane (percentiel 50 of P50) vitamine D waarde, alsook P3 en P97, afhankelijk van de maand van het jaar. Figuren uit Delanghe et al. (2024). Rechts: aanvraag via Cyberlab.
Interpretatie
Samen met ijzertekort is vitamine D deficiëntie één van de meest prevalente nutritionele deficiënties ter wereld, vooral in streken met gematigd (bv. België) of noordelijk klimaat. Merk op dat naast lichaamsgewicht er ook een invloed van het seizoen op de gemeten vitamine D waardes (Figuur 2, midden) geobserveerd wordt.
In België wordt slechts één 25-OH vitamine D meting per kalenderjaar terugbetaald (diagnoseregel 155), daarom wordt door sommige richtlijnen aanbevolen om deze te meten op het einde van de winter (wanneer de spiegel op zijn laagst verwacht wordt). Indien de serumwaarde dan normaal is (≥25 á 40 ng/mL), kan verwacht worden dat de persoon gedurende de rest van het jaar ook een adequate spiegel zal hebben.
Belangrijk om te vermelden is dat de relatie tussen vitamine D en mortaliteit een “U-curve” is, met een dal tussen de 25-60 ng/mL. Een te hoge 25-OH vitamine D spiegel (>80 ng/mL, en zeker >100 ng/mL) is gelinkt aan een stijging van de mortaliteit. Te hoge vitamine D spiegels zijn onder andere schadelijk voor de nieren.