Epigenetische gevolgen van de Vlaamse hongersnood uit de 19e eeuw

14-09-2021

In de eerste helft van de negentiende eeuw zorgde de huisnijverheid voor een extra inkomen voor honderdduizenden gezinnen in het zuiden van West- en Oost-Vlaanderen. Dat veranderde toen de huisarbeid tussen 1845 en 1848 in een structurele crisis terechtkwam. Het directe gevolg op korte termijn was een hevige hongersnood, een sterke stijging van de lokale sterftecijfers, lagere geboortecijfers en een dalende levensverwachting.

Op basis van onze huidige kennis over epigenetica weten we dat deze ramp echter ook blijvende epigenetische schade heeft veroorzaakt bij de bevolking in onze regio. En die laat zich vandaag nog altijd voelen.

Wat vertelt de stamboom?

Epigenetische veranderingen zijn gemiddeld 6 à 7 generaties later nog altijd aantoonbaar. Concreet betekent dat dat de Vlaamse hongersnood uit de periode 1845-1848 blijvende epigenetische schade heeft aangericht en dat de gevolgen zich nog tot een heel eind in de 21^e eeuw zullen laten voelen. De stamboom van mensen uit Zuidwest- of Zuidoost-Vlaanderen kan in dat opzicht nuttig zijn bij het bekijken van de medische antecedenten.

Generatie-overschrijdende erfelijkheid

Verschillende internationale studies hebben de laattijdige epigenetische gevolgen van hongersnood onderzocht. Zo wees de Överkalix-studie op belangrijke effecten van de Zweedse hongersnood uit de negentiende eeuw op de BMI, het cardiovasculair risico en de overleving van nakomelingen. Deze generatie-overschrijdende erfelijkheid werd waargenomen bij blootstelling van de voorouders tijdens de tragegroeiperiode (9-12 jaar voor jongens, 8-10 jaar voor meisjes) of tijdens de zwangerschap.

Gewijzigd DNA door voedselschaarste in de eerste weken van de zwangerschap

Een Nederlandse studie toonde dan weer aan dat bepaalde gezondheidsproblemen (overgewicht, te hoog cholesterol, diabetes, schizofrenie) meer voorkwamen bij hongerwinterkinderen die verwekt waren tijdens de winter van 1944-1945. Ruim zeventig jaar later blijkt die voedselschaarste sporen te hebben nagelaten op het DNA van de kinderen die toen in de baarmoeder zaten.

Epigenetische veranderingen door hongersnood bij ons

De conclusies van het Nederlandse onderzoek gelden ook voor de regio rond onder meer Tielt en Roeselare. Die werd tussen 1845 en 1848 zeer waar getroffen door de huisnijverheidscrisis en de eruit resulterende voedselschaarste. Die laatste heeft vooral sporen nagelaten in het prille begin van de zwangerschap, met epigenetische veranderingen bij de nakomelingen als gevolg en een verhoogde kans op bepaalde aandoeningen.

Besluit

De oorzaak van medische aandoeningen kan voor patiënten met voorouders uit het zuiden van West- en Oost-Vlaanderen teruggaan tot het midden van de negentiende eeuw.